Alleenstaande huurders spenderen gemiddeld 53% van hun inkomen aan de huur van hun woning. En dat dreigt nog verder uit de hand te lopen. In tal van steden en gemeenten is er nu al een groot risico op betalingsproblemen.
Uit diverse studies blijkt dat de Vlaming een te groot deel van zijn inkomen aan wonen besteed. Algemeen wordt aangenomen dat een derde van het inkomen naar wonen mag gaan. Maar zeker huurders zitten daar zwaar boven.
Zodra de drempel van 30% overschreden wordt, neemt het risico op betaalbaarheidsproblemen toe. Op heel wat plaatsen in Vlaanderen is dat het geval. In en rond steden als Antwerpen (49%),Leuven (44%), Gent (41%) en de Brusselse randgemeenten wordt bij eigenaars vaak de kaap van 40% gerond. Kortrijk is de enige centrumstad die onder de risicodrempel blijft.
Kostelijk Antwerpen
Op gemeentelijk vlak ben je het beste af in de Westhoek, waar de woonlast dikwijls onder de 25% ligt. Aan de andere kant spant Knokke (77%) de kroon, maar dat komt doordat het gemiddeld inkomen van de inwoners wordt afgezet tegen de gemiddelde woningprijs, die de hoogte wordt ingejaagd door de vele tweede verblijven. Naast Antwerpen zelf staan er nog vier Antwerpse gemeenten in de top tien: Hoogstraten (51%), Boechout (47%), Edegem en Brasschaat (beiden 47%).
Die cijfers liggen in lijn met wat huurders doorgaans betalen voor wonen. Het betaalbaarheidsrisico is het laagste in West-Vlaanderen, maar zelfs daar gaat 51% van het budget naar een huis of flat. In Vlaams-Brabant loopt dat op tot 61%. Het verschil tussen de duurste gemeente, Machelen (67%), en de goedkoopste, Destelbergen (48%), is relatief klein.
De Vlaming ziet de toekomst sowieso somber in: 80% verwacht dat de situatie op de woningmarkt de komende jaren verslechtert, dat wonen nog duurder wordt en veel mensen in financiële moeilijkheden geraken. Driekwart twijfelt eraan of hun kinderen ooit een eigen stek kunnen kopen.
Vooral het krappe aanbod speelt een rol. Een op de vier ondervindt daar nu al last van tijdens de zoektocht naar een geschikte woonst. Bij de min 35-jarigen is dat zelfs de helft. Het aanbod neemt gewoon onvoldoende toe om aan de groeiende vraag te voldoen. Door de bevolkingsgroei, migratie en gezinsverdunning stijgt het aantal huishoudens tegen 2040 met 300.000, tot 3,3 miljoen. Dat zijn allemaal mensen die een dak boven het hoofd nodig hebben.
Te weinig doorstroming naar eigendomsmarkt
Het schoentje knelt op verschillende plaatsen. Er wordt minder gebouwd door de strenge regels, het gebrek aan een overkoepelend in plaats van lokaal beleid en het vaak tergend trage vergunningstraject. Daardoor is er te weinig doorstroming van mensen die huren naar de eigendomsmarkt. De huurdersmarkt groeit enorm, maar het aantal beschikbare panden volgt niet.
Deels komt dat doordat kleinere investeerders door allerlei verstrengingen ontmoedigd worden om een eigendom aan te kopen voor verhuur. En dan is er nog het nijpende tekort aan sociale woningen. Er worden wel al stappen gezet, maar er is nood aan een globaal plan. Niet morgen, maar vandaag. Want er dreigt een wooncrisis.
Zowat iedereen is het daarover eens. In een open brief trekken zestig ondertekenaars – waaronder de vastgoedsector, bouwbedrijven, architectenvereniging NAV, maar ook Gezinsbond en Initia, de vereniging van Vlaamse woonmaatschappijen – aan de alarmbel. “Wij maken ons zorgen over de betaalbaarheid van wonen, iets waar elke Vlaming recht op heeft. De regering, steden en gemeenten hebben de sleutels van de oplossing in handen, maar het is cruciaal dat ze daarvoor samenwerken.”
De situatie wordt niet alleen aangekaart maar er worden ook voorstellen gelanceerd om vooruitgang te boeken. Zo wordt er gevraagd om onder meer dat nieuwbouw minder belast zou worden. Vandaag heeft 40% van de kostprijs van een nieuw appartement of huis betrekking op btw, loonlasten en registratierechten. Door die laatste te verlagen naar 2% – en die dus gelijk te stellen aan die van de aankoop van een bestaande woning – wordt een nieuwbouw al een stuk goedkoper. Aan de lokale overheid wordt ook gevraagd om een actievere rol op te nemen door betaalbare bouwlocaties aan te wijzen.
Versnelling op toekennen van vergunningen
Er is ook een versnelling op het toekennen van vergunningen nodig om snel meer woningen te voorzien. Vandaag lopen projecten die echt noodzakelijk zijn vaak jaren vertraging op. Verder is er meer coördinatie nodig in het beleid rond betaalbaar wonen. Nu is er niemand echt verantwoordelijk voor, en dat is een slechte zaak. Tot slot moet ook de private sector de kans krijgen om meer bij te dragen aan sociale huisvesting.
Een aantal voorstellen werden alvast mee opgenomen in het Toekomstpact dat de Vlaamse regering en vertegenwoordigers van de bouw- en vastgoedsector eind mei afsloten. Vlaams minister van Wonen Melissa Depraetere (Vooruit) liet toen alvast weten: “We zetten alles op alles om meer betaalbare woningen te realiseren, met duidelijke bindende afspraken, innovatieve formules en een samenwerking met private investeerders”.